Folklor, instynkt, okrucieństwo, czyli znakomita „Jenufa” prosto z Czech

Warto było zwrócić uwagę na to, co przed piątym festiwalowym wieczorem mówił zapowiadający spektakle Aleksander Laskowski. Otóż wspomniał, że Janáček bardzo dbał o to, by dźwięki muzyki dopasowywać idealnie do śpiewnego czeskiego języka. Miały układać się naturalnie, bez tworzenia karkołomnych konstrukcji językowych.

W specjalnym notesiku muzyk zapisywał brzmienie, melodię poszczególnych słów czy zwrotów (w czeskim bywają różne w zależności od kontekstu) i przenosił je później na partyturę. Efekt jest taki, że słuchacze doskonale czytają emocje zapisane w Janaczkowej słowomowie „Jenufy”. Kolejna istotna sprawa, to ponadczasowa psychologiczna głębia postaci (świetnie zagranych; wieś jest jak żywa i w gestach, i w mimice, a nawet w chodzie!), i prawda o ludzkiej naturze. Twórca „Jenufy” stworzył bardzo wiarygodną historię, która z taktu na takt jest coraz bliższa widzowi. Po prostu wciąga.

Trzeba przyznać, że wielka w tym także zasługa reżysera spektaklu i zarazem dyrektora naczelnego Opery im. Janáčka - Teatru Narodowego w Brnie (Republika Czeska), Martina Glasera, który doskonale dobrał obsadę „Jenufy”. Choć pierwszoplanową postacią ma być, według libretta, tytułowa Jenufa, czyli wiejska dziewczyna wychowywana przez surowa macochę - dewotkę zwaną Kościelnichą (genialna Szilvia Rálik), to macocha szybko przenosi się na pierwszy plan.

Jest kreatorką dramatu, jej decyzję zmieniają życie całej rodzinie. Najpierw mrożąca swoim chłodem kobieta odracza na rok ślub młodych (zanim narzeczony nie poradzi sobie z problemem alkoholowym). Młodych nie udaje się upilnować. Za chwilę na świat przyjdzie ich dziecko. I zacznie się piekło. Nad rodziną wisi hańba, której Kościelnicha nie jest w stanie znieść.

Jak twierdzi, w imię miłości dla pasierbicy zabija dziecko Jenufy, owoc grzechu, czyli przedmałżeńskich igraszek z narzeczonym Stefanem, który ostatecznie wyrzeka się i panny, i potomka. Grozę budzi fakt, że w domu Kościelnichy wszędzie wiszą krzyże, chata stylizowana jest na klasztorną celę (pudełkowa, oszczędna scenografia jeszcze bardziej zbliża widzów do postaci), a jednak strach przed wyrokiem, przed ukamienowaniem Jenufy za cudzołóstwo, każe tej zagorzałej katoliczce utopić malca pod lodem. Lecz zbrodnia wychodzi na jaw.

Kościelnicha jest wspaniała w swoim szaleństwie. Patrzy się na nią z lękiem. Ona wprost paraliżuje. Równie świetnie - i głosowo, i aktorsko-poradziła sobie Jenufa (Pavla Vykopalová), a także bracia - wiarołomny Stefan (Tomáš Juhás ) i Laco (Jaroslav Březina), od lat zakochany w Jenufie. To on żeni się z Jenufą (która dojrzewa do tego związku), nie bojąc się ludzkich języków...

Leoš Janáček: „Jenufa” - wykonawcy: soliści, chór i orkiestra Opery im. Janáčka - Teatru Narodowego w Brnie, reżyseria Martin Glaser