Powstanie w twojej głowie

Tych o powstanie warszawskie zawsze było sporo i mam wrażenie, że im dalej od roku 1944, tym jest ich więcej. Choćby dlatego, że wiele kwestii, jak na przykad system wartości, który ukształtował tamto pokolenie, z jego ofiarnością i siłą woli, znamy już głównie z przekazów.

I spodziewałem się, że "Miasto 44" zacznie kolejną debatę. Że będą kolejne próby odpowiedzi i kolejne pytania. Ale to zupełnie inny film, uciekający od tradycyjnych powstańczych obrazów. Jakby z konieczności, tylko sygnalnie, mamy tu ślady dylematów politycznych, militarnych, czy - z drugiej strony - filozoficzno-religijnych. Bo "Miasto 44" to film, w którym oglądamy wojnę oczami młodych powstańców. Trochę naiwniaków, trochę fanfaronów, na pewno wiernych temu, w co wierzą. Siedzimy w ich głowach i próbujemy odnaleźć się w piekle, którego się nie spodziewali. Bo parodniowa patriotyczna przygoda, którą miało być powstanie, zmienia się w pandemomium, pełne niewyobrażalnego okrucieństwa. Bez szans na ocalenie. Dlatego nawet sam obraz walk to raczej chaotyczne akcje z perspektywy pojedynczych żołnierzy, a nie przemyślane operacje wojskowe.

Ba, to jeszcze nie koniec, powstanie wpisane jest tak naprawdę w melodramat - on jeden, one dwie, a wieloma ich wyborami kierują nie narodowe wartości, ale po prostu młodzieńcze uczucia. I tylko coraz straszliwsze doświadczenia młodych ludzi - film jest momentami bardzo naturalistyczny, zamiast niedopowiedzeń poraża brutalnością - sprawiają, że zastanawiamy się, jak taki kontakt ze złem nas zmienia. Jak zło się na nas przenosi. I właściwie to nie ma tu ani pielęgnowania powstańczego mitu, ani rozmontowywania go - to zupełnie inna perspektywa niż w obrazach, które znamy, z "Kanałem" na czele. Paradoksalnie też, mimo niezwykle rozbujanej realizacji, to nie epicki, ale raczej kameralny film.

Tak więc oglądamy opowieść o młodych warszawiakach. Stefan to syn aktorki, która po utracie męża "oplata" życie syna. Chłopak trochę przypadkiem zostaje konspiratorem, kiedy wybucha powstanie rusza do boju z oddziałem, w którym są dwie zakochane w nim dziewczyny. No i potem widzimy sukcesy pierwszych dni, dramat obrony kolejnych dzielnic, ewakuację kanałami, rzeź warszawiaków.

I to mi najbardziej przeszkadza. Bo to taka mozaikowa układanka wielu znanych motywów, kojarzonych z powstaniem. Jakby trzeba było je wszystkie upchnąć w rocznicowym filmie. Mamy tu też mozaikę dylematów, które zwykle się przy okazji powstania pojawiają, ale serwowanych zdawkowo, jakby w skróconym podręczniku do historii. Plusy to na pewno realizacja. I kilka kapitalnych scen, które na zawsze zostają w głowie - jak masakra powstańców na cmentarzu - i całe to tańcowanie ze współczesną kulturą pop, które pewnie wielu osobom nie przypadnie do gustu, i sekwencje odrealnione, pokazujące ekstremalne emocje bohaterów. Trudno też mieć większe zastrzeżenia do młodych aktorów. Choć bohaterem jest tu tak naprawdę nie Stefan czy Biedronka, ale całe tamto fantastyczne pokolenie.